Director's statement

2011, kleur & zwart / wit, HD, 77'/58'

Rusland heeft mij altijd weten te grijpen door haar ongerijmdheden, contrasten, onvoorspelbare emoties en woelige geschiedenis. Toen ik een aantal jaren geleden bezig was met de film Piter, een portret van Sint Petersburg en zeven van haar inwoners in een tijd van historische transitie, ontmoette ik de 90-jarige Jelena Jakovlevna, die het beleg van Leningrad tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft overleefd. Zij vertrouwde mij een herinnering toe uit die tijd, die zich in mijn geheugen vastzette: ze was een deur binnengegaan, waar ze een hele familie om de tafel zag zitten, stil als wassen beelden. Toen begreep ze het:  ze waren letterlijk verhongerd en doodgevroren. Ondanks haar 90 jaar had ze dit nog niet eerder aan iemand toevertrouwd. Wel liep ze ieder jaar trots mee in de parades, waarin ze samen met andere overlevenden werd toegejuicht als held en overwinnaar van de strijd tegen Nazi Duitsland. Alsof ze persoonlijk de Duitsers had verslagen in plaats van net niet van de honger was omgekomen  in een bezette stad. Het contrast tussen de openbare heldenrol die haar werd toegemeten en haar persoonlijke geschiedenis vond ik uitermate pijnlijk en onbegrijpelijk.

De Russische erfenis van de Tweede Wereldoorlog is in al deze jaren amper verwerkt, zeker in vergelijking met West Europa. Het officiële standpunt blijft onwrikbaar: Stalin was de overwinnaar, de offers die zijn gebracht waren noodzakelijk. Aan de hand van het verhaal van het beleg wil ik laten zien hoezeer deze versie van de geschiedenis het de mensen bijna onmogelijk heeft gemaakt hun herinneringen, die niet stroken met het officiële beeld, te delen, te verwerken en een plek te geven. En ook in het hedendaagse Rusland van Poetin wordt de heroïsche mythe over deze oorlog ingezet om een heldhaftig beeld van het land te creëren en het gevoel van patriottistische saamhorigheid te versterken.

900 Dagen komt voort uit mijn verbijstering dat de pijn en trauma's  van de overlevenden nog steeds niet erkend worden, al is er meer dan een halve eeuw verstreken. Ik ben gefascineerd hoe de mythevorming zelfs de herinneringen van sommige hoofdpersonen uit mijn film heeft aangetast. Maar ik ben nog meer onder de indruk hoe andere overlevenden, ondanks decennialange druk van de propaganda, toch een onwrikbare standvastigheid voor hun eigen versie van de waarheid hebben weten te behouden.

Met 900 Dagen raak ik een universeel thema: hoe houden persoonlijke herinneringen stand ten opzichte van collectieve herdenkingen en de macht van propaganda. De film werpt de ongemakkelijke vraag op of het beter is een gruwelijke waarheid te kennen of de troost van een mythe te omarmen. De film geeft geen eenduidige antwoorden maar probeert via persoonlijke verhalen deze complexe vraagstukken aan te raken.

Jessica Gorter, oktober 2011