4 sterren en een 'must see' volgens FILMkrant! - 11 January 2012 Helden of slachtoffers? De overlevenden van het beleg van Leningrad in de Tweede Wereldoorlog werden door de Sovjetstaat met medailles behangen. In het aangrijpende 900 dagen vertellen zij het schokkende verhaal achter de propagandaretoriek. De dag van de grote overwinning wordt hij genoemd, de dag waarop het einde van het Duitse beleg van Leningrad in de Tweede Wereldoorlog wordt gevierd. 900 dagen duurde het, van 8 september 1941 tot 27 januari 1944. Een eindeloze hongerwinter. En Leningrad, het huidige Sint-Petersburg, kreeg de bijnaam Heldenstad. Maar was het een overwinning? En waren de overlevenden helden? In haar op het International Documentary Filmfestival Amsterdam met de Prijs voor de Beste Nederlandse Documentaire bekroonde 900 dagen laat de in Russische onderwerpen gespecialiseerde Jessica Gorter (Piter, Ferryman across the Volga) de inmiddels hoogbejaarde ooggetuigen van een humanitaire ramp aan het woord. "Het is allemaal zo obligaat en onpersoonlijk", zegt de 79-jarige Lenina Dmitrievna. "Ik was toen tien, dus feitelijk nog een kind." Dmitrievna is een van de geïnterviewden die in 900 dagen spreekt over het beleg, de manier waarop dat na de oorlog doodgezwegen werd en nu onder Poetin weer onderdeel is geworden van een propagandaretoriek waar de oude Sovjets niet voor zouden zijn teruggedeinsd. Al snel wordt duidelijk dat er niets heroïsch aan was. Het was overleven, overleven en nog eens overleven. Het is vast een menselijk overlevingsmechanisme om niet te veel na te denken over waar je eventueel allemaal toe in staat zou zijn om te overleven. Wij als toeschouwers in het veilige bioscoopdonker doen dat niet en de hoofdpersonen uit 900 dagen ook niet (meer). Maar langzamerhand komen hun verhalen los. Tussen de regels. Over lijkschendingen. En kannibalisme. De KGB-rapporten waar de film af en toe uit citeert melden droogjes dat van de mensen die daarvoor veroordeeld werden het merendeel geen partijlid was. Gelukkig, hoor je de ambtenaren denken. Het moreel van de staat bleef onaangetast. Het is pijnlijk en stuitend hoe in koele zinnen de manipulaties van de Sovjet-Unie worden blootgelegd. Het is liegen met de waarheid. En het is bijzonder knap hoe Jessica Gorter en haar team met de meest traditionele middelen die het documentairegenre biedt — interviews, archiefbeelden — zo ijzingwekkend beheerst en daardoor aangrijpend een verhaal vertellen over schaamte. Schaamte om te leven. Een heel leven lang. Zelfs in het onvermogen van deze overlevers om over die verborgen geschiedenis te praten — de een zwijgt, de ander vergoelijkt, de volgende ontkent — zit zoveel onnadrukkelijke gelaagdheid dat hun (onvertelde) verhalen nog lang weerklinken in je geheugen. Het zijn hun blikken die spreken. Weggestopte emoties die heel tersluiks rimpelen onder het oppervlak. Overleven is geen verdienste, zegt Zoya Nikolaevna. En ze schuift haar medaille naar de documentairemaakster toe. Zij hoeft hem niet meer. Eindelijk bevrijd. |